Metodyka - uczenie świadomego uczenia

• Wstęp
• Metodyka w nauczaniu carvingu
• Warunki i okoliczności
• Uczenie i nauczanie
• Celowość ćwiczeń
• Metody i zasady dydaktyczne
• Sposoby komunikacji
  

Wstęp

Ewolucja, jaka dokonała się w projektowaniu i konstruowaniu nart pozwoliła na łatwiejsze i skuteczniejsze poruszanie się na nich. Zmieniły się czynności, jakie wykonujemy na nartach podczas jazdy. Zmiana techniki jazdy wpłynęła również na zmianę metodyki nauczania.

Technika tradycyjna jest trudną i motorycznie skomplikowaną techniką jazdy. W technice tradycyjnej, z uwagi na konstrukcję nart, dużo uwagi poświęca się nauczaniu czynności pomagających w obracaniu nart. Odciążenie, rotacja, praca kijami, to czynności, które musimy wykonać, aby na nartach tradycyjnych móc skręcać. Metodyka tradycyjna opiera się na programowanym automatyzowaniu ruchów. Jest to zaplanowana droga dojścia do wymyślonego gdzieś, przez kogoś idealnego biomechanicznie i estetycznie wzorca jazdy na nartach i idealne jego powielanie. Proces dojścia do ideału jest trudny i długotrwały. Większość osób, z uwagi na swoje ambicje, jest zadowolonych ze swojej jazdy dopiero w momencie osiągnięcia ideału.

Technika carvingowa jest prostszą, co wcale nie znaczy, że łatwiejszą techniką jazdy. Nie wszystko, co proste jest przecież łatwe. Analiza skrętu carvingowego jest prosta i taka sama na każdym poziomie zaawansowania. Jazdy wzdłuż krawędzi uczą się początkujący. Czystości krawędzi uczą się zaawansowani. Perfekcyjnego cięcia uczą się zawodnicy. Pracując nad nartami pracujemy nad sobą. Wczuwając się w krawędzie nart wczuwamy się w siebie. Ucząc carvingu uczymy świadomości. To, że jadąc, nie musimy nic robić nie oznacza, że musimy się od razu nudzić. Wręcz przeciwnie - "nuda" w skręcie pozwala na obserwację, otwarcie się na otoczenie i wrażenia płynące z zewnątrz, pozbywanie się automatycznych odruchów i nałogów. Wyszukujemy napięcia, ich przyczynę i ją usuwamy. Skupiamy się na równowadze, swobodzie i przyjemności. Carving to narciarska joga z domieszką przygody.

Zapraszam do pełniejszego zapoznania się z nowymi możliwościami szkoleniowymi, jakie otwiera przed nami nowoczesne narciarstwo.

Marek Ogorzałek

Metodyka w nauczaniu carvingu

Uproszczona technika jazdy na nartach to jeden z elementów nowoczesnego narciarstwa. Kolejnym równie ważnym elementem nowoczesnego narciarstwa jest szybki i bardzo skuteczny proces nauczania. Osoby stawiające pierwsze narciarskie kroki, już po godzinnym szkoleniu samodzielnie poruszają się po łatwych trasach, a po pierwszym dniu jazdy z przyjemnością wyczekują kolejnych. Tak radykalne wręcz skrócenie przejścia przez trudne początki, może zachęcić do jazdy na nartach, osoby nawet najbardziej lękliwe. Technika carvingowa to również nową techniką mająca wiele do zaoferowania osobom już jeżdżącym. Narciarze posługujący się perfekcyjnie techniką tradycyjną odkryją dla siebie nowe i ciekawe możliwości.

Odwrócenie się od idealnego wzorca jazdy na nartach, rozumianego jako próba dopasowywania ucznia do jakiegoś tam schematu działania, otwiera go na indywidualne poznawanie narciarstwa. Oprócz indywidualnych fizycznych i psychicznych predyspozycji wykorzystywanych przez ucznia w czasie jazdy, uczeń powinien również samodzielnie sterować swoim procesem nauczania, co nie jest takie proste. Przez lata byliśmy prowadzeni za rączkę i przyzwyczajani do zaprogramowanego i ukierunkowanego przez kogoś działania. Jest to naleciałość wykorzystywana dzisiaj w innych dziedzinach życia społecznego i politycznego. Wygodnie jest nam, kiedy ktoś nami kieruje, gorzej jest wziąć ster w swoje ręce. Nie ma jednak większej przyjemności, kiedy dochodzimy do czegoś samodzielnie, a uzyskany przez nas sukces pokazuje nam wartość i celowość wykonanej przez nas pracy. To umiejętność samodzielnego podejmowania decyzji kształtuje nasz charakter.

Dlatego przedstawiam tutaj nowy sposób prowadzenia szkoleń narciarskich, gdzie uczeń może, ale nie musi korzystać z pełnego zestawu szkoleniowego oferowanego przez szkołę. Uczeń sam wybiera zakres szkolenia, ilość i jakość potrzebnych mu środków dydaktycznych. Nie ma podziału na grupy, jest podział na tematy. Zajęcia prowadzone są na zasadzie warsztatów tematycznych. Uczeń sam wybiera temat lub tematy warsztatów, w których uczestniczy (przykładowe tematy zajęć terenowych to: odciążenie, rotacja, kompensacja, technika fun, technika sportowa). Może cały dzień uczestniczyć w jednym warsztacie lub przeskakiwać i korzystać z różnych warsztatów. Po szkoleniu w terenie, codziennie nagrywany jest na kamerę video, a jego przejazd analizowany jest na wieczornym wykładzie, po którym podawane są tematy następnych warsztatów w dopasowaniu do potrzeb kursantów. Nikogo nie prowadzi się tutaj za rączkę. Nikomu nie nakazuje się wstawania o 7.00 rano. Nikogo nie przydziela się do grup zaawansowania technicznego. Każdy sam wstaje, kiedy chce, uczy się tego, czego chce i ile chce, a wyniki swojej i w efekcie naszej pracy obserwuje wieczorem na dużym ekranie przy kufelku piwa.
 

Warunki i okoliczności

Wyjeżdżając w góry szukamy relaksu i wypoczynku. Jesteśmy aktywni i pozytywnie nastawieni do działania. Chętnie podejmujemy i realizujemy stojące przed nami zadania, chętnie się uczymy. Nauczyciel ma tutaj łatwą i przyjemną pracę. Uświadamia ucznia, w jaki sposób bezpiecznie można poruszać się po górach i wskazuje możliwości pracy nad sobą, tak by jego uczeń mógł w pełni skorzystać z uroków oferowanego dzisiaj narciarstwa. Metodyka oparta jest więc na uświadamianiu ucznia o drzemiących w nim możliwościach. Uczeń sam wybiera rodzaj zajęć, sam decyduje o jakości i ilości docierającej do niego informacji. Uczenie świadomości prowokuje w uczniu samodzielną chęć uczenia i poznawania siebie.

Na nartach jeżdżą różne osoby, dla tego na stoku dzieją się różne rzeczy. Są pewne schematy postępowania, które ułatwiają poruszanie się w terenie. Każdy przyjeżdżając na narty powinien mieć świadomość, z czego i w jaki sposób może bezpiecznie korzystać. Zdać sobie sprawę, po jakich trasach może się poruszać z uwagi na swoje umiejętności i z których może skorzystać w danej sytuacji z uwagi na panujące warunki terenowe i atmosferyczne. Instruktor staje przed większym zadaniem, ma ze sobą osobę lub grupę osób, którą ma czegoś nauczyć. Musi wiedzieć gdzie? co? z kim? może zrobić. Co więcej musi wiedzieć, czego uczniowie chcą się od niego się nauczyć, a czego tak na prawdę mogą się nauczyć? Instruktor powinien wyczuć potrzeby ucznia. Powinien tak zaangażować ucznia, aby wykonywana przez niego praca sprawiała mu przyjemność, a efekty wspólnie spędzonego czasu zachęcały go do dalszego współdziałania. Różne osoby chcą różnie działać. Niektórzy mają naturę władczą i zwycięską, chcą dominować i zwyciężać. Inni chcą po prostu być i odpoczywać. Są też osoby wymagające wsparcia. Jest tutaj miejsce dla wszystkich, wszyscy powinni wiedzieć jak w takich warunkach można bezpiecznie i przyjaźnie ze sobą funkcjonować. Rola nauczyciela w uświadamianiu i nauczaniu bezpiecznego narciarstwa jest tutaj ogromna.

Osoby zaczynające uprawianie narciarstwa szukają swoich przewodników, nauczycieli, instruktorów. Szukają kogoś, kto bezpiecznie i przyjemnie wprowadzi ich w narciarski świat. Właściwie każdy może być instruktorem - każdy, kto bezpiecznie i skutecznie wpłynie na umiejętności i samopoczucie potrzebującej osoby. Instruktorem może być osoba podająca wyciągi, instruktorem może być zupełnie nie świadoma z tego osoba, którą podpatrujemy, od każdego można się czegoś nauczyć. Chcąc jednak świadomie wpływać na innych i zaoferować im skuteczne porady odnośnie nurtujących problemów, powinniśmy bliżej poznać możliwości, jakimi dysponujemy podczas prowadzenia szkolenia na stoku narciarskim.

Metodyka w narciarstwie to obszerny zasób wiedzy potrzebnej do tworzenia i budowania procesów uczenia i nauczania sekwencji ruchowych występujących podczas jazdy na nartach. Są to procesy trudne i długotrwałe. Nauczane sekwencje ruchowe są skomplikowane motorycznie. Ich kształcenie uwarunkowane jest wieloma czynnikami: - wewnętrznymi - charakterystyka ucznia: emocje, koordynacja, rozwój fizyczny i psychiczny, wydolność fizyczna, możliwości poznawcze - zewnętrznymi - charakterystyka środowiska: teren, warunki śniegowe i pogodowe, śnieg, sytuacja społeczna i materialna ucznia Czynniki te wzajemnie na siebie wpływają i uzależniają się. Na sterowanie nimi często nie mamy żadnego wpływu. Dlatego umiejętność dopasowania i współgrania wszystkich wymienionych elementów wymaga od nas wiedzy nie tylko z zakresu znajomości zagrożeń terenowych i pogodowych związanych z przebywaniem w górach i ich wpływu na przebywające z nami osoby. Musimy również poznać te osoby. Zagadnienia z pedagogiki, psychologii, fizjologii, filozofii czy biomechaniki, powinny nie być nam obce. Zakres każdej z wymienionych dziedzin nie pozwala na omawianie ich z osobna. Chętnych do poszerzenia przedstawionych tutaj informacji odsyłam do literatury fachowej.

Nauczanie narciarstwa zjazdowego związane jest z nauczaniem określonych zachowań ruchowych wykonywanych na niestabilnym, "pływającym", ruszającym się podłożu, jakim są narty. Nauczamy wykonania kolejnych, następujących po sobie sekwencji ruchowych w celu poruszania się i przemieszczania się za pomocą nart, w wybranym kierunku z zaplanowaną prędkością i możliwością zatrzymania się i odpoczynku. Narty posiadają swoistą "śliskość" we wszystkich kierunkach, śnieg ze zmieniającą się konsystencją nadaje nartom różne prędkości, a tym samym różne czasy na wykonanie określonych, zaplanowanych w czasie czynności. Uczniowie różną się między sobą sprawnością fizyczną i psychiczną, stok charakteryzuje się zmieniającą się konfiguracją terenu, widownia często komentująca wzloty i upadki zarówno ucznia, jak i nauczyciela. Są to trudności, na jakie może trafić nauczyciel prowadzący zajęcia z grupą osób mającą pierwszy raz styczność z jazdą na nartach.

W obecnych czasach, jazdy na nartach uczą się osoby z każdego środowiska Nie jest to sport elitarny. Z nartami widzimy zarówno ludzi podróżujących najtańszymi pociągami, jak i tych w limuzynach z przyciemnianymi szybami. Zajęcia prowadzone na śniegu są na poziomie sportowego wyczynu, amatorskiej rywalizacji, nauki relaksu, przyjemnego wypoczynku w ruchu z dużą dozą wrażeń i emocji. Wszyscy się ciągle uczą i chcą być lepsi, dlatego i my, ich nauczyciele musimy być lepsi.

Nauczyciel powinien umieć przekazywać swoją wiedzę w zrozumiały dla ucznia sposób. Wybranie odpowiedniego sposobu komunikowania się z uczniem, zależy od ucznia, jego wieku i wykształcenia. Inaczej rozmawiamy z dzieckiem czteroletnim, inaczej z nastolatkiem i osobą dorosłą. Odmiennie zwracamy się do inżyniera, odmiennie do gimnazjalistki. Do każdego z uczniów, nauczyciel powinien dopasować odpowiedni zakres słów lub obrazów ruchowych, tłumaczących i wyjaśniających w sposób ciekawy, interesujący i zrozumiały zaistniałe problemy. Dzieci głównie podglądają, dlatego obrazowo przedstawiona informacja, przekazana w zabawowej formie z elementami rywalizacji, trafia do nich bezproblemowo. Na przykład: "dzióbki się całują - pięty się nie lubią" to opis pozycji płużnej dla dzieci. Dorośli natomiast wolą zrozumieć, o co tutaj chodzi. Dopiero po akceptacji i zrozumieniu przekazu wykonują kolejno następujące po sobie zadania. Forma zabawowa z elementami rywalizacji miło uprzyjemnia i dynamizuje przeprowadzane zajęcia.

Poza odpowiednio przekazaną informacją, należy w odpowiedni sposób dobrać i ukierunkować zestawy ćwiczeń, ilość powtórzeń i czas ich wykonania - tak, aby współgrały z motoryką ucznia i umożliwiały mu kolejne ich wykonanie. Inaczej postępujemy z osobą sprawną fizycznie, z wysoką koordynacją ruchową, a inaczej z osobą z zaległościami ruchowymi, jeszcze inaczej z osobą z ograniczeniami w układzie czuciowo - ruchowym. Umiejętne pokierowanie wykonywanymi przez ucznia ruchami zapewnia mu przyjemność z wykonywanego zjazdu. Zmniejszanie tonusu mięśniowego w całym organizmie, rozluźnienie ucznia, powoduje zmniejszenie napięcia emocjonalnego, a tym samym i fizycznego. Zwracanie uwagi na angażowanie i napinanie tylko tych mięśni, które są potrzebne w wykonywanym aktualnie ruchu, powoduje zmniejszenie wkładanego w naukę wysiłku, wolniejsze zmęczenie, przedłużenie czasu trwania zajęć, oddalenie momentu przemęczenia organizmu narażającego ucznia na niepotrzebne kontuzje i urazy. Ucząc jazdy na nartach, uczymy skuteczności, efektywności i ekonomiczności poruszania się. Sposób nauczania, stosowane metody, jak i nauczane elementy techniki, dopasowujemy do ucznia. Chcemy mu zapewnić skuteczne i bezpieczne poruszanie się na nartach, przy minimalnym wkładanym w to wysiłku, w zależności od warunków terenowych i indywidualnych predyspozycji ucznia. Nie mamy obowiązku nauczania wszystkich ćwiczeń i ewolucji, wybieramy z nich te najbardziej potrzebne i przydatne w danej sytuacji. Obszerność i zbyt duża ilość ćwiczeń może odwrócić uwagę ucznia od indywidualizacji techniki jazdy, zbyt mała ilość ćwiczeń nie pozwoli na poznanie pełni możliwości i zakresów wykorzystywanych i stosowanych ruchów i układów ruchowych, co upośledza i ogranicza technikę reprezentowaną przez ucznia.

Jak widać zasób wiedzy i umiejętności nauczyciela, reprezentowana przez niego technika, a głównie umiejętność dopasowania i przekazania tejże wiedzy, techniki i umiejętności uczniowi - jest kluczem do sukcesu zarówno dla samego nauczyciela, jak i jego ucznia. Chcąc być dobrym nauczycielem, trzeba dobrze rozpoznać swojego ucznia, jego psychikę i motorykę, aby podczas krótkiego z nim kontaktu, możliwie szybko rozwinąć w nim zachowania i umiejętności pozwalające mu na samodzielne, kontrolowane i świadome poruszanie się w nowym dla niego środowisku.

Przed przystąpieniem do zajęć, po dokonaniu wstępnego rozeznania, kogo będziemy uczyć, należy rozpoznać jak emocjonalnie nastawiony jest uczeń do współpracy z nami.

EMOCJE związane z postawieniem pierwszych kroków są czynnikiem warunkującym szybkość i skuteczność nauczania. "U człowieka można wyróżnić charakterystyczny podsystem aktywujący, którego działanie może w istotny sposób wpłynąć na określoną selekcję napływającej informacji, ale również decydować o warunkach jej przetwarzania, bądź też w ogóle warunkować sprawność obwodu informacyjnego. Bywa on nazywany podsystemem aktywująco - emocyjnym, działa on na zasadzie świadomego selekcjonera. Stany emocjonalne są filtrem informacji napływającej od środowiska fizycznego i społecznego oraz od nauczyciela. Do świadomości ucznia przedostaje się tylko to, na co pozwoli system aktywująco - emocyjny". [Tomaszewski, 1976]

Bogdan Czabański w "Podstawach narciarstwa zjazdowego" w podsystemie tym wyróżnia: nastawienia, motywacje i lęki.

POZYTYWNE NASTAWIENIE do wspólnego działania zarówno ze strony ucznia jak i nauczyciela jest pierwszym krokiem do przeprowadzenia udanej lekcji. Uczeń musi znać a przede wszystkim akceptować CEL lekcji, musi CHCIEĆ go osiągnąć. Wykonywanie poszczególnych zadań musi następować przy pełnym zrozumieniu i zaangażowaniu się ucznia. Im więcej uczeń będzie wiedział i rozumiał tym bardziej będzie akceptował cel, do którego dąży wspólnie z nauczycielem. Im mniej uczeń będzie musiał postępować według reguł ustalonych przez nauczyciela, a bardziej odnajdywał rozwiązania napotkanych problemów samodzielnie z "drobną" pomocą nauczyciela, tym szybciej i skuteczniej zapamięta i wykorzysta nabyte umiejętności w praktyce. Uczeń powinien znać nie tylko cel lekcji, lecz cel każdego przedstawianego ćwiczenia, rozumieć jego potrzebę i go akceptować. Wtedy zwraca on szczególną uwagę na kluczowe elementy wykonania, co znacznie poprawia skuteczność i szybkość nauczania.

Postawienie akceptowanego przez ucznia celu typu: "umiejętność kontrolowanego, sprawnego i przyjemnego poruszania się na nartach" - nie wystarczy do rozpoczęcia nauki. Potrzebna jest jeszcze MOTYWACJA - dlaczego się chcemy uczyć? Z uwagi na to, iż to uczeń przychodzi do nas po naukę, powinniśmy mieć ucznia chętnego do nauki. Bodźce motywacyjne mogą być zarówno pozytywne, jak i negatywne. O ich potencjale decyduje chęć ucznia do poznania czegoś nowego, ciekawego i interesującego. Do bycia w tym lepszym, sprawniejszym, do możliwości porównania się z innymi i wygrania. Jeżeli uczeń pozbawiony jest chęci zdobywania, nauczony jest tylko łatwego otrzymywania lub obowiązkowego wykonywania, trzeba wyrobić w nim brakujące chęci. Wyrobienie w nim akceptacji do wspólnego przebywania, zainteresowanie go tym, co na nartach można robić, jak na nartach można się bawić i jak przyjemne może być narciarstwo, może w konsekwencji spowodować u ucznia zainteresowanie nartami i jego chęć do nauki.

Bez chęci ucznia do wspólnej nauki, zależnej zarówno od ucznia, jak i nauczyciela, nie należy nauki takiej planować w długim okresie czasu, gdyż jest to męczące dla obu stron i nie przynosi większych efektów.

Pozytywna motywacja może być zakłócana przez uczucie LĘKU. Uczucie lęku może być spowodowane wieloma czynnikami takimi jak: lęk przestrzeni, lęk przed rozpędzaniem się, lęk przed upadkiem i jego konsekwencjami - bólem, potłuczeniem, skręceniem, złamaniem, wstydem, śmiechem, lęk przed lodem, przed silnym wiatrem, przed jazdą wyciągiem itd. itp. Budując zaufanie do własnej osoby wyrażające się pewnością i perfekcją zachowania, nauczyciel ma tutaj duże pole do popisu, czyli zapewnienia pomocy i oparcia w każdej sytuacji, bliskości i asekuracji. Ważne jest odwrócenie uwagi ucznia od otoczenia i usztywniających go bodźców, skupienie go na bezpiecznym i kontrolowanym poruszaniem się na nartach. Sytuacje lękowe, najczęściej występują podczas prowadzenia indywidualnych zajęć, w grupie silny bodziec rywalizacji i współpracy motywuje do poprawnego poruszania się zwiększając pozytywne myślenie, obniżając uczucie lęku.

Do przeprowadzenia przyjemnej i poprawnej lekcji konieczna jest czysta, nie skażona lękami ani przymusami potrzeba i chęć ucznia do ruchu w przestrzeni. Tak jak dziecko tęskni do huśtawki, człowiek do latania - my dajemy miłość do poruszania się na nartach. Dając naszym uczniom w krótkim czasie, proste i skuteczne narzędzia do korzystania i poruszania się w tej nowej dla nich przestrzeni, oczekiwać możemy szybkich postępów w nauce, ich zadowolenia i naszej satysfakcji z dobrze wykonanej pracy.
 

Uczenie i nauczanie

Nauczanie występuje w momencie współpracy jednostki lub grupy osób w celu zdobycia określonej umiejętności i wiedzy z wyspecjalizowaną w nauczaniu osobą zwaną nauczycielem. Nauczyciel wpływa na uczących się i kieruje ich zachowaniem w celu sprawniejszego i szybszego się ich uczenia. Nauczyciel nie jest jedynym źródłem informacji dla ucznia. Informacja przekazana przez nauczyciela ulega pewnej weryfikacji przez inne, pozostałe informacje, które uczeń zdobywa w procesie uczenia się. Uczniowie przed podjęciem nauczania często sami szukają informacji i są już w pewnym stopniu przygotowani do zajęć przynajmniej teoretycznie, choć nie zawsze wiedza ta może być zgodna z przedstawianą przez nauczyciela.

Przystępując do nauki należy ocenić poziom umiejętności reprezentowanych przez ucznia, aby odpowiednim, wspólnym działaniem rozwijać je. Teoria etapowego uczenia czynności sportowo - motorycznych przedstawiona przez P. Weinberga zwraca naszą uwagę na pięć etapów opanowania czynności ruchowych, których znajomość wpływa na efektywność prowadzonego przez nauczyciela szkolenia.

etap I - wyjaśnienie orientacyjnej podstawy czynności
etap II - czynność sportowa jako zmaterializowane działanie na poziomie wyobrażenia ruchu i czynności
etap III - czynność sportowa na poziomie materialnej czynności i wykonania
etap IV - czynność sportowa na poziomie umiejętności
etap V - czynność sportowa na poziomie planowanej strategii.

Rozszerzając przedstawione wyżej etapy należy zwrócić uwagę, iż czynność główna, nauczenie umiejętności wykonania czynności ruchowej (etap IV), to tylko krótki wycinek całości postępowania. Gros pracy i czasu zajmują czynności przygotowawcze i wyjaśnienia, jak również szlifowanie i udoskonalanie nowo nabytej umiejętności w stosowaniu jej w różnych sytuacjach terenowych i na poziomie strategii sportowej. Podobnie jak podczas malowania mieszkania, najpierw trzeba zaplanować kolory, kupić farby i pędzle, przygotować i zabezpieczyć pomieszczenie, pomalować, wyczyścić i udekorować. W całej tej operacji malowanie, stanowi krótki wycinek pracy, jednakże reszta czynności, dla niektórych nie zauważana, ma ogromny wpływ na efekt końcowy i świadczy o wysokim profesjonalizmie wykonawcy.

Etap I - Na podstawie obrazów lub słów, uczeń powinien zrozumieć i zaakceptować cel nauczanej umiejętności. Powinien poznać podstawowe zasady jej wykonania. Świadomie rozróżniać celowe i błędne czynności na drodze do osiągnięcia określonego już celu. O skuteczności nauczania nie decyduje siła i sprawność fizyczna ucznia, lecz zrozumienie przez niego zasad sprawnego działania. Od poprawnego przemyślenia, zaplanowania i ukierunkowania działania na tym etapie, zależy sprawność dalszego działania i efekt końcowy. Czas poświęcony w tej części nauczania procentował będzie w przyszłości a zależny jest między innymi od dotychczasowych umiejętności uczniów i złożoności nauczanej czynności.

Etap II - Obraz celu i drogi do jego dotarcia powstały w głowie ucznia pozwala na dokonywanie w jego głowie wielu operacji umysłowych, bez podejmowania próby działania praktycznego. Uczeń odtwarza i opisuje całą sytuację lub algorytm zaplanowanych, kolejnych ruchów. Występuje tutaj możliwość wykonania wielu prostych ćwiczeń przybliżających uczniowi nauczaną czynność ruchową. Stworzenie pełnej gamy czynności i materiałów pomocniczych, potrzebnych do osiągnięcia celu.

Etap III - Próby działania praktycznego na tym etapie są sprawdzianem dla nauczyciela i sprawności przekazanej przez niego wiedzy. Uczeń podejmuje pierwszą próbę wykonania. Obciążony jest dużą dawką myślenia i kontrolowania swoich ruchów. Nabiera wrażenia kinestetyczne płynące z czucia przemieszczania własnego ciała, czucia oparcia i oporów sprzętu narciarskiego. Dodatkowo emocje związane z pierwszym, niepewnym wykonaniem. Lęk i strach przed czymś nowym mogą zakłócić poprawność wykonania. Stawiając poprzeczkę zbyt wysoko w etapie I i II, możemy uzyskać wykonanie pierwszej próby radykalnie różniącej się od założonego celu, co może nawet zahamować dalszą naukę i spowodować wycofanie się ucznia z procesu uczenia Pozytywne emocje na tym etapie nauczania, związane z umiejętnością wykonania czynności docelowej, będącej konsekwencją wykonania poszczególnych kroków i wyjaśnień w etapie I i II wyraźnie stymulują dalszy proces uczenia. Należy jednak pamiętać, iż na tym poziomie umiejętności dobór stosowanych ćwiczeń powinien służyć rozwiązywaniu zadania i umiejętności stosowania go w sytuacjach podobnych. Ważne jest, aby uczniowie sami dostrzegali swoje postępy, skuteczność stosowania nabytych umiejętności, a co za tym idzie pozytywnie traktowali współpracę z nauczycielem.

Etap IV - Uczenie na tym etapie, to przede wszystkim powtarzania wykonywanej już umiejętności i dopasowywanie jej do zmieniających się warunków. Wielokrotność powtórzeń ma za zadanie upewnienie ucznia w wykonywanym przez niego ruchu, zwiększenie jego samokontroli. Dalej do samodzielnego dopasowywania reprezentowanej techniki do zmieniających się warunków terenowych. To również stabilizacja umiejętności, zadowolenie ucznia z możliwości bezpiecznego i kontrolowanego poruszania się w zmieniających się warunkach.

Etap V - Prowadzenie zajęć na tym poziomie umiejętności należy dopasować do indywidualnych predyspozycji ucznia. Uczeń, w stosowanej przez siebie technice, powinien wyróżniać poszczególne elementy i samodzielnie dopasowywać je do warunków wewnętrznych i zewnętrznych, o których była mowa na początku rozdziału. Stabilizacja stosowania techniki sportowej doprowadza do możliwości przedstawiania wzorca ruchowego, pokazu nie zależnego od zmieniających się warunków terenowych. Automatyzacja ruchów nie pozbawionych myślenia i sterowania. Stosowana technika pozwala na walkę sportową i rywalizację w ekstremalnych warunkach.

Nauczanie czynności ruchowych związanych z poruszaniem się na nartach, jest skomplikowane o, tyle, iż przekazując określoną informację teoretyczną, przekazujemy również umiejętność praktyczną, związaną z wykonywaniem określonych czynności ruchowych na śliskim podłożu. Poziom tych informacji, ich skomplikowanie musi być trafne, aktualne i realne dla wykonującego je ucznia. Kolejne informacje muszą być następstwem odpowiedzi odebranych od ucznia, będących rezultatem jego działania, na skutek wcześniejszych informacji wysłanych do ucznia. W procesie nauczania istnieje sprzężenie zwrotne. Informacja przekazana przez nauczyciela dochodzi do ucznia, jest przeanalizowana przez informacje i umiejętności będące już w posiadaniu ucznia i w odpowiedni sposób dla ucznia zaakceptowana lub podważona wraca do nauczyciela. Na podstawie odpowiedzi ucznia w formie dyskusji lub działania, nauczyciel podejmuje kolejne kroki w celu ukierunkowania ucznia, upewnienia go i udoskonalenia go w wiedzy i umiejętności przez niego poznawanej. Działanie takie można określić jako akcję nauczyciela, reakcję ucznia, akcję nauczyciela, reakcję ucznia itd. Cykliczność takiego działania pozwala na zaobserwowanie wielu w miarę stałych elementów występujących pomiędzy akcją nauczyciela i reakcją ucznia. Poznanie tych elementów i wpływanie na nie może wyraźnie przyspieszyć proces nauczania.

"Spirala uczenia się" R. Pohlmanna ukazuje nam siedem funkcji działań sportowo - motorycznych w procesie uczenia się. Funkcje te dotyczyć mogą zarówno działań nauczyciela jak i ucznia. / 1 / Uczący zaczyna zbieranie informacji na podstawie przekazu słownego lub pokazu, / 2 / Wybiera kluczowe najbardziej celowe informacje, / 3 / porównuje z wiedzą dotychczasową na temat zamierzonej czynności, / 4 / tworzy plan działania i wykonania zamierzonej czynności, / 5 / programuje w myśli i układa kolejności wykonywanych ruchów, odpowiednią koordynację, rytm i tempo, / 6 / wykonuje czynność mniej lub bardziej zgodnie z zamierzeniami / 7 / analizuje wykonanie czynności z zamierzonym celem, koryguje popełnione błędy, wprowadza poprawki i przystępuje do kolejnego cyklu. Mając tak zobrazowany proces zapoznawania się ucznia z nowymi zagadnieniami, znając jego możliwości fizyczne i psychiczne, znając jego wiedzę i umiejętności dotychczas poznane, dokładnie obserwując jego reakcje na każdym poziomie poznawania nowej umiejętności, możemy głębiej wpływać na możliwości poznawcze ucznia i w ten sposób przyspieszać proces nauczania. Im mniej przebytych spiral na drodze do określonego celu nauczania, tym lepszy uczeń, nauczyciel i kontakty między nimi.

Dobrze i skutecznie przeprowadzony cykl uczenia się i nauczania, zależy od dobrze postawionego zadania "w którym człowiek świadomie przewidując sytuację, w której będzie realizował zadanie, przewiduje cel zadania i sposób dojścia do celu, czyli metodę. Zadanie, które zamierza wykonać uczący się powinno mieć dla niego pewną wartość, a realizacja zadania nie powinna przekraczać możliwości ucznia" / Tomaszewski 1970 /.
 

Celowość ćwiczeń

Ucząc narciarstwa możemy posługiwać się różnymi rodzajami ćwiczeń. Są na przykład ćwiczenia wymuszające - polegają one na wymuszaniu na uczniu określonego zachowania np., wkładanie pięści między kolana. Ćwiczenie to wymusza na uczniu szerokie prowadzenie nóg i jazdę na zewnętrznej krawędzi wewnętrznej narty.

Chcąc uczyć świadomej jazdy musimy zadawać świadome ćwiczenia Ćwiczenia świadome, działają na myślenie ucznia i uaktywniają świadome kierowanie i kontrolowanie swoim ruchem np. domek - stopy ustawiamy na szerokości bioder, piszczele ustawiamy równolegle do siebie, tak, że kolana mamy na szerokości stóp. Piszczele to ścianki domku, podudzia to daszek. Obie ścianki ważą tyle samo. Jeżeli się pochylają to równolegle do siebie, nie opierając się jedna na drugiej. W jeździe nie wyprzedzają się i są ustawione równo względem siebie. Jadąc uczeń cały czas myśli i stara się wyczuwać i kontrolować zadane elementy. Myśli o równym staniu na obu nogach, równym pochylaniu obu kolan i nie zostawianiu zewnętrznej nogi z tyłu.

"Przenoszenie skrzynki" z jednej strony na drugą. Celem ćwiczenia jest przejście ze skrętu w skręt. Jadę w skręcie w prawą stronę chwytam skrzynkę z prawej strony i przekładam ją na lewą stronę. Po drodze zmieniam krawędzie nart i jadę w lewą stronę. Szybkie i skuteczne, jadę w prawo, hop, jadę w lewo.

Jest to jednak najważniejszy moment w jeździe. Koniec jednego, początek drugiego skrętu. Musimy zwracać tutaj uwagę na pełniejszą kontrolę tego, co się z nami w tym czasie dzieje. Co czujemy w trakcie przechodzenia z jednych krawędzi nart na drugie. W jaki sposób opieramy się na stopach i ich częściach. Czujemy oparcie np. na lewym paluchu, wewnętrznej części śródstopia i pięty lewej stopy. Na prawym paluszku i zewnętrznej części śródstopia i pięty prawej stopy. Jak rozluźniając się, poddajemy się sile przerzucającej nas przez narty w dół stoku. Przechodzimy przez płasko ustawione stopy i zaczynamy naciskać na dolne krawędzie nart. Narty się wyginają i zaczynają wycinać skręt a my, dzięki cały czas podjeżdżającym pod nas nartom możemy wychylać się w skręcie i ufać, że siła odśrodkowa utrzyma nas w równowadze.

W technice tradycyjnej duża ilość obowiązujących do wykonania rzeczy wymuszała ich nauczanie. Jadąc na nartach musieliśmy przygotować się do skrętu (obniżyć pozycję, przygotować kijek do wbicia, wysunąć rękę do przodu), rozpocząć skręt (wbić kijek, wyjść w górę, rotacyjnie wprowadzić narty w skręt), kończyć skręt (obniżać pozycje, dociążać narty, ich krawędzie, pogłębiać pozycje dośrodkową biodrem) i dopiero wtedy jechać.

W carvingu, jedynym trudnym momentem jest przejście ze skrętu w skręt, polegające na przeniesieniu nacisku z jednych krawędzi na drugie. Wykorzystujemy do tego siłę odśrodkową i grawitacji, która sama wyrzuca nas ze skrętu. Musimy się jej tylko poddać. Odpowiednio opierając się na krawędziach nart sterujemy ich ustawieniem i wygięciem, przez co sterujemy promieniem wycinanego przez nie skrętu i siłą odśrodkową utrzymującą nas w równowadze. Technika carvingowa, to technika idąca od nart, tak samo jak technika jazdy samochodem wychodzi od samochodu. W zależności od tego, jakim samochodem jedziemy i po jakiej drodze jedziemy, wybieramy prędkość i kierunek jazdy. To samochód jedzie a my nim tylko kierujemy.
 

Metody i zasady dydaktyczne

Podczas prowadzenia zajęć na nartach, każdy dzień przynosić może inną pogodę, zmienne podłoże, które dodatkowo może się zmieniać w zależności od wybieranej trasy przejazdu, bądź wysokości wyjazdu. Zmieniać się może również zachowanie i percepcja odbioru naszego ucznia: zmęczenie, oziębienie, lęk wysokości, pojawienie się rozbawionych znajomych lub rodziny. Wszystkie powyższe czynniki mogą diametralnie zmienić reakcje i zachowanie się ucznia, zarówno w jedną jak i w drugą stronę. Należy bardzo rozsądnie przemyśleć sposób prowadzenia zajęć, mieć wiele możliwości modyfikacji zaplanowanego działania, tak, aby zajęcia były bezpieczne i skuteczne.

W realizacji zaplanowanych celów dydaktycznych, możemy stosować różne metody prowadzenia zajęć. Sposób przeprowadzania lekcji powinien być ciekawy i dynamiczny. Wykorzystując przedstawione niżej metody, można manewrować intensywnością prowadzonych zajęć i udziałem w nich uczniów. Zajęcia na śniegu można prowadzić w oparciu o tylko jedną metodę, lub stosować kilka z nich na zmianę, co znacznie je uatrakcyjnia.

METODA WIELOSTRONNA - prowadząc zajęcia z narciarstwa nie uczymy jedynie zakręcenia w prawo i lewo, lecz wszelkich ruchów i odruchów pomagających w zachowaniach sytuacyjnych, wymuszonych nagłą sytuacją (podejścia, podjazdy do wyciągów, poruszanie się po zatłoczonym stoku). Uczymy zachowania się w górach, na łonie przyrody, ochrony przed wiatrem, mrozem, słońcem. Dokonujemy takiego wyboru treści nauczania i form organizacyjnych, aby prowadziły do wszechstronnego doskonalenia osobowości naszego ucznia.

NAUCZANIE PROGRAMOWANE - w którym krok po kroku przedstawiona jest droga do określonego celu. Poszczególne etapy dają możliwość samooceny ucznia i ukazania, w którym momencie znajduje się obecnie i co pozostało mu jeszcze do wykonania w dotarciu do celu. Program usamodzielnia i uaktywnia uczniów, pozwalając nauczycielowi na skupienie się na najsłabszych lub najlepszych w grupie. Każdy zna czekającą go drogę i kolejne kroki, a nauczyciel pomaga w rozwiązywaniu zaistniałych problemów. Mając do dyspozycji dobrze opracowany program zajęć, uczeń może sam kontynuować naukę a nawet pomagać nauczycielowi i kierować postępowaniem słabszych z grupy. Istotne jest tutaj uczenie się przez nauczanie innych

METODA CAŁOŚCI I CZĘŚCI - w zależności od skomplikowania nauczanego elementu, można nauczać go w całości, lub tylko jego części. Jeżeli nauczany element jest prosty i można go łatwo przedstawić i nauczyć, używając do tego łatwych ewolucji, należy uczyć go w całości, za pierwszym podejściem. Jeżeli nauczany element jest prosty, jednakże dojście do niego wymaga wykonania kilku ewolucji, należy kolejne ewolucje tak zaplanować i wykonać, aby uczeń widział i rozumiał celowość swojego postępowania. Jeżeli nauczany element jest trudny i do wykonania go zmuszeni jesteśmy nauczenia kilku dodatkowych elementów, należy uczniowi zobrazować docelową wersję całości ewolucji, następnie dzieląc ją na poszczególne elementy kontynuować szkolenie. W efekcie skomplikowane motorycznie elementy nauczamy od całości, poprzez części, do całości. Technika jazdy na nartach jest skomplikowana motorycznie. Nauczanie jej polega na upraszczaniu podstawowych jej elementów, następnie na uzupełnianiu tych uproszczeń. Wydzielamy z niej możliwie proste elementy, które po połączeniu dają możliwie pełny obraz skutecznego i bezpiecznego poruszania się na nartach.

UCZENIE SIĘ PRZEZ PRÓBY I BŁĘDY - kontrowersyjne podejście do ucznia - "jak się nie wywrócisz, to się nie nauczysz". Uczenie się poprzez próby i błędy, najczęściej podejmowane jest przez osoby rezygnujące z pomocy nauczyciela. Pomaga to w zdobywaniu osobistych doświadczeń i niekonwencjonalnych rozwiązań. Nauczyciel stawia ucznia przed problemem i bez podpowiadania mu możliwości jego rozwiązania obserwuje poczynania ucznia czuwając nad jego bezpieczeństwem.

NAUCZANIE PREWENCYJNE - odwrócenie poprzedniej metody. Nauczyciel wie o zagrożeniach (wjazd z ubitego w głęboki śnieg) i uprzedza ucznia przed możliwością popełnienia błędu (odchylenie się w celu zapanowania nad przyhamowaniem nart i bezwładnością ciała). Jednym z podstawowych zadań w cyklu nauczania, jest unikanie błędów, ich zmniejszanie lub w miarę możliwości nie dopuszczanie do ich wykonania. Przekazanie uczniom wystarczających informacji o strukturze ruchu i poprawności jego wykonania ogranicza możliwości popełnienia przez nich błędów i wpływa na poprawność stosowanej techniki.

METODA KONTRASTÓW - metodę tą można rozumieć i stosować w bardzo szerokim zakresie. Polega ona na zapoznawaniu ucznia ze skrajnymi możliwościami wykonania ewolucji np.: bardzo wolno lub bardzo szybko, wąsko, szeroko, nisko, wysoko. Na bazie zebranych w ten sposób wrażeń, uczeń wykonuje dany element w optymalny dla siebie sposób. Rozwijanie czucia głębokiego (np. jazda z zamkniętymi oczami) pozwala na optymalne dopasowywanie się ucznia, jego czynników wewnętrznych, do zmieniającego się środowiska zewnętrznego.

METODA ZABAWOWA - niektórzy uważają, iż tylko dzieci potrafią się bawić. Na śniegu nie jest to prawdą, poprzez stosowanie zabawowych form nauczania narciarstwa dorośli szybko przełamują opory i na równi z dziećmi w wesołej zabawie szlifują swoje narciarskie umiejętności. Zabawę należy głównie stosować z dziećmi, które angażując się w nią zapominają o lękach i obawach. "Policjant i złodzieje" niewiarygodnie wpływa na rozjeżdżenie dziecka, a umiejętna ucieczka "złodzieja" może zadać "policjantowi" takie skręty, o wykonaniu, których początkujące dziecko nawet nie śniło.

Podsumowując przedstawioną powyżej wiedzę teoretyczną związaną z nauczaniem narciarstwa, można określić ją kilkoma zasadami, którymi powinien posługiwać się nauczyciel podczas wykonywania pracy :

ZASADA ŚWIADOMEJ AKTYWNOŚCI - zajęcia powinny być prowadzone na tyle ciekawie i dostępnie dla ucznia, aby umożliwić mu świadome i aktywne w nich uczestnictwo. Nie nauczymy ruchu bez aktywnego uczestniczenia w nim ucznia. Nie nauczymy ucznia samodzielności, bez jego świadomości o celowości podejmowanego działania.

ZASADA POGLĄDOWOŚCI - zajęcia powinny na tyle zobrazować cel wspólnej pracy, aby zarówno uczeń jak i nauczyciel jednakowo rozumieli kierunek swoich działań. Musi być wyraźnie zobrazowany, czy to słowem, czy obrazem cel działań i poszczególne kroki do jego osiągnięcia.

ZASADA SYSTEMATYCZNOŚCI - częstsze kontakty uczeń - nauczyciel przyśpieszają nauczanie. Przerwy w stosowaniu ćwiczeń przyczyniają się do zapominania nabytych już umiejętności i zmuszają do powtarzania odbytych już zajęć z przeszłości. Systematyczne powtarzanie nabytej już umiejętności i stosowanie jej w zmiennych warunkach stymuluje wiedzę i umiejętności nabywane przez ucznia.

ZASADA DOSTĘPNOŚCI - na każdym poziomie szkolenia nauczane elementy należy zawsze dopasowywać do ucznia i jego umiejetności. Warunki wewnętrzne i zewnętrzne określają ćwiczenia stosowane w przeprowadzanej lekcji. Zasada ta, to "zasada stopniowania trudności" polegająca na przechodzeniu od prostego do złożonego, od łatwego do trudnego, od znanego do nieznanego. Jest to jedna z najstarszych zasad dydaktycznych. Nie przestrzeganie jej może zaburzyć cykl szkoleniowy lub nawet doprowadzić do nieszczęśliwych wypadków i kontuzji.

ZASADA TRWAŁOŚCI - wszystkie nauczane elementy powinny na tyle trwale pozostać w świadomości ucznia, aby mogły być stosowane przez niego w każdym momencie i na każdym etapie reprezentowanej techniki. Zbyt częste zmiany nauczanych ćwiczeń mogą doprowadzić do zaniku poprzednich umiejętności i wprowadzić chaos w nauczaniu kolejnych. Na bazie trwale opanowanych jednych umiejętności - rozbudowujemy kolejne, doprowadzają w konsekwencji do wyuczenia trwałych odruchów, ich kontroli i dopasowywania do warunków wewnętrznych i zewnętrznych stosowanej przez ucznia techniki.
 

Sposoby komunikacji

Przekazywanie informacji miedzy nauczycielem a uczniem uzależnione jest od sytuacji i warunków, w jakich prowadzone są zajęcia. Najprostszymi i najczęściej stosowanymi w trakcie prowadzenia zajęć na śniegu sposobami komunikacji się są słowo i pokaz.

Przekazując informacje słowne nauczyciel powinien pamiętać o dopasowaniu przekazywanej informacji do odbierającego ją ucznia, tak, aby informacja ta, była przez niego usłyszana, zrozumiana i akceptowana. Opisując słowem daną czynność, należy stwarzać uczniowi obraz jej wykonania. Zwrócić jego uwagę na kluczowe elementy wykonania i kolejność ich występowania. Tak, aby uczeń "podróżując" za naszym opisem wyobrażał sobie przedstawianą ewolucję. Opisywane elementy i stosowane zwroty muszą być realne do wykonania (skręć nogę w kolanie, zadanie wykonania przysiadu musi być związane z umiejętnością jego wykonania).ˇReasumując: "Zwrócenie uwagi na znaczenie słów (semantyka) w czasie nauczania oraz zgodność kolejnych słów z kolejnością działań ruchowych (syntaktyka), powinno towarzyszyć podkreślenie możliwości zmiany słów na ruchy (pragmatyka)". [Podstawy narciarstwa zjazdowego]

Opisywanie wyobrażenia ruchu bez użycia słów, "myśli formułujemy zawsze w słowa, choć pozbawione dźwięku" [Podstawy narciarstwa zjazdowego], zwracanie uwagi ucznia na stosowanie "mowy wewnętrznej" pomagającej w mentalnym odtwarzaniu ruchu wyraźnie przyśpiesza przyswajanie nauczanego ruchu.

Umiejętność słownego opisu wykonywanej ewolucji przez ucznia, upewnia nauczyciela o zrozumieniu przedstawianego tematu, znajomości kolejności występujących przed uczniem problemów i reakcji na nie odpowiednim zachowaniem, co za tym idzie, świadomego uczestnictwa ucznia w prowadzonych zajęciach. Ważnym elementem przekazu słownego jest moment jego stosowania. Uczeń do kilku sekund po wykonaniu czynności jest w stanie odtworzyć ją mentalnie i "wrócić" do jej wykonania. Korekta słowna powinna więc trafić do niego zaraz po wykonaniu czynności, lub docierać do niego w trakcie wykonywania czynności. Można to wykonywać poruszając się koło ucznia i mówiąc do niego, sprawdzać czy mowa, którą do niego adresujemy dociera do ucznia i jest przez niego słyszana. Technika daje nam nowe możliwości w postaci radiotelefonów, dzięki którym przez słuchawki możemy kierować jazdą ucznia z odległego miejsca na stoku. Drugą formą komunikacji jest pokaz. Dobry pokaz nie koniecznie musi być perfekcyjny, wręcz przeciwnie, nie może on przerazić ucznia perfekcją wykonania. Powinien jedynie dotyczyć przedstawienia nauczanego elementu. Nauczyciel swoją jazdą powinien być jedynie o krok przed swoim uczniem. Prowadzony przed uczniem pokaz powinien jedynie akcentować nauczane elementy. Najlepszym pokazem dla ucznia jest obserwacja własnej jazdy. Nauczyciel może wcielić się w ucznia i pokazać mu błędy. Najlepiej jest jednak nagrać ucznia na kamerę video i pokazem na ekranie rozwiać wszelkie kontrowersje. Stosowanie nowoczesnych środków przekazu takich jak radiotelefon i kamera video jest dzisiaj nieodzownym elementem procy szkoleniowej na stoku.